Stworzony przeze mnie kalendarz rozwoju mowy został ułożony na podstawie wielu autorów, dlatego ważne jest, aby nie trzymać się go restrykcyjnie, ponieważ każde dziecko przechodzi przez te same etapy rozwoju, niekiedy jednak w różnym tempie. Czas pojawiania się poszczególnych etapów jest stały, dopuszczalne są przesunięcia – jednak nie większe niż pół roku.
Początek…
Wszystko co ma miejsce aktualnie w naszym życiu ma swoje podłoże już w okresie prenatalnym. Dojrzewanie każdej funkcji, w tym także rozwój mowy trwa od poczęcia. Okres prenatalny jest ważnym czasem, ponieważ rozwijają się podstawowe organy, które później odpowiadają za nadawanie i odbiór mowy, czyli cały aparat mowy, słuch bez którego mowa się nie rozwinie. W okresie prenatalnym pojawiają się okresy krytyczne, które mogą zaburzyć prawidłowy rozwój, w związku z czym im wcześniej zadziała czynnik uszkadzający, tym te zmiany będą większe. Stworzenie właściwych warunków od pierwszych tygodni życia płodowego będzie główną formą profilaktyki, która będzie podstawą dla prawidłowego kształtowania się mowy po urodzeniu malucha.
…od narodzin do 1 roku życia…
Krzyk – pierwsza komunikacja
1 miesiąc:
– reakcja na dźwięk poprzez mrugnięcia, ruchy powiek, drgnięcia
– dziecko wydaje dźwięki: piski, mlaski, pomruki
– charakterystyczny w komunikacji: płacz i wcześniej wspomniany krzyk
2 miesiąc:
– dziecko wydaje dźwięki nie przypominające ludzkiej mowy
– pojawiają się wokalizacje pierwszych samogłosek
2-3 miesiąc:
– pierwszy uśmiech
– pojawienie się etapu głużenia, czyli niezamierzonych dźwięków
– wzmożenie lub osłabienie ssania po usłyszeniu dźwięku
4-5 miesiąc:
– pojawiają się pierwsze spółgłoski
– dziecko odwraca głowę w poszukiwaniu źródła dźwięku
– adekwatna reakcja na zmianę tonu głosu, muzykę
6 miesiąc:
– pojawienie się etapu gaworzenia, czyli naśladowania przez dziecko charakterystycznych sylab dla języka narodowego
7-8 miesiąc:
– gaworzenie samonaśladowcze, czyli naśladowanie i powtarzanie sylab przez malucha
– dziecko rozumie wypowiedź zabarwioną emocjonalnie
– dziecko skupia uwagę, gdy mówimy do niego
9 miesiąc:
– pojawia się gest wskazywania placem
– dziecko rozumie intencje komunikacyjne
– pojawia się moment świadomego nabywania języka
– intensywne gaworzenie (wielokrotne powtarzanie sylab)
10 miesiąc:
– dziecko buduje pierwsze słowa, a te proste kierowane do niego rozumie
11-12 miesiąc:
– maluch rozumie proste polecenia
– charakterystyczne jest powtarzanie sylab i słów, które wypowiada dorosły
Właśnie pierwszy rok życia jest okresem, w którym dziecko kształtuje zdolność komunikowania się. Co więcej, opanowuje ono język w sposób bierny (uczy się słów, pojęć i przechowuje je w swoim umyśle). Rozumienie jest pierwszym krokiem do tego, aby maluch zdobył umiejętność czynnego posługiwania się językiem (wykorzystywania przechowanych słów i pojęć w mowie). Tak długo wyczekiwane przez każdego Rodzica pierwsze słowo jest wypowiedziane przez dziecko świadomie, nadane jest mu konkretne znaczenie. Pierwszy wyraz powinien pojawić się około 10 miesiąca, jednak nie później niż w 18 miesiącu życia dziecka.
…od 1 do 2 roku życia…
Charakterystyczne dla tego okresu są:
– pierwsze, sensowne, proste słowa, którymi dziecko zastępuje zdanie
– jeden wyraz przybierający wiele znaczeń w wypowiedzi dziecka
– echolalia – nieświadome powtarzanie prostych wyrazów za dorosłymi
– początek posługiwania się przez dziecko językiem w sposób czynny
– mówienie przez dziecko o tym, co ma miejsce tu i teraz
W rozwoju mowy dziecka kończącego 24 miesiąc życia prezentuje się wyraźna znajomość języka (zarówno biernego, jak i czynnego), czyli umiejętność mówienia.
…od 2 do 3 roku życia…
To najważniejszy okres dla kształtowania się mowy, która staje się podstawową formą komunikowania się z otoczeniem.
W rozwoju mowy dziecka pojawiają się:
– pojedyncze kategorie gramatyczne
– pierwsze konstrukcje składniowe (oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe) – kolejność jest zależna od indywidualnego rozwoju dziecka
– uproszczenia grup spółgłoskowych
– łączenie wyrazów
– wszystkie samogłoski ustne (a, o, e, i , u, y) oraz duża część spółgłosek
– rozumienie związków przyczynowo – skutkowych
– pod koniec tego okresu – umiejętność budowania wypowiedzi dwuwyrazowych
Ponadto:
– maluch doskonali zdolność dzielenia uwagi z dorosłymi
– powiększa się zasób sygnałów – apeli (wykrzykniki, wołacze)
– zwiększa się zasób słownictwa dziecka (znajomość ok. 300 słów)
– dziecko zaczyna używać zaimka „się”
– rozpoczyna się okres pytań
Dziecko pod koniec tego okresu (czyli 36 miesiąca życia) doskonale opanowuje język czynny. Informacje kierowane do malucha są dla niego zrozumiałe, co charakteryzuje również komunikaty przekazywane przez dziecko. Mowa na tym etapie jest prawie ukształtowana, a ewentualne pojawiające się odchylenia niebawem zostaną całkowicie wyeliminowane.
…od 3 do 4 roku życia…
Charakterystyka rozwoju mowy dziecka:
– wzrost słownictwa
– znaczne zmiany w długości wypowiadanych zdań
– ma prawo popełniać błędy fleksyjne
– odróżnia mowę prawidłową od zniekształconej
– mogą pojawić się powtórzenia sylab, wyrazów, przeciąganie głosek (tzw. rozwojowa niepłynność mowy)
– potrafi zakomunikować swoje potrzeby
– potrafi pytać i odpowiadać na pytania
– z końcem trzeciego roku życia maluch potrafi stworzyć poprawne zdanie pojedyncze oraz złożone
U dziecka, które skończy 48 miesiąc życia, system językowy rozwija się w sposób szybki i skokowy. Pomimo tego, że mowa na tym etapie jest niemalże ukształtowana to nie oznacza jednak, że niedozwolone są błędy w wymowie, a także, że rozwój na tym się kończy. Wymowa w dalszym ciągu się doskonali.
…od 4 do 5 roku życia…
Czas doskonalenia zdobytych dotychczas umiejętności przypada właśnie na ten okres życia dziecka.
Ponadto charakteryzuje się:
– stałym wzrostem słownictwa
– spadkiem liczby neologizmów (czyli wyrazów wymyślonych przez dziecko)
– emocjonalnością występującą w wypowiedziach
– rozwijaniem zdolności narracji
– nazywaniem prostych związków przyczynowo – skutkowych
– orientowaniem się w różnicach czasowych (przeszłość, teraźniejszość, przyszłość)
– lawinową ilością pytań zadawanych przez dziecko
Okres ten jest kluczowym momentem do podejmowania terapii logopedycznej (jeśli jest ona potrzebna) ze względu na odpowiednią ilość czasu na przygotowanie do nauki w szkole. To jest istotne dla odpowiedniego rozwoju poznawczego oraz emocjonalnego dziecka.
…5 i 6 rok życia – ku końcowi rozwoju mowy.
Przełomowy okres, w którym dziecko zdobywa wprawę posługiwania się poprzednio zdobytymi umiejętnościami.
Dziecko:
– doskonali narrację
– jego wypowiedź jest coraz bardziej spójna
– w dalszym ciągu zadaje dużo pytań
– bawi się słowami
– swobodnie operuje elementami słownikowymi oraz gramatycznymi systemu językowego
Głoska r jest jedyną głoską, której może brakować, jednak w momencie, gdy wszystkie głoski są realizowane poprawnie, piąty rok życia jest najodpowiedniejszym do tego, aby głoska r także się pojawiła.
Charakterystyczne jest także dla tego okresu naturalne prowadzenie rozmów z otoczeniem, ponieważ mowa dobiegła ostatecznemu wykształtowaniu.